Woningen, natuur of landbouw? De Binnenveldpuzzel blijkt moeilijk op te lossen

WAGENINGEN Verstrikt in een web van doelen en opgaven: de ruimtelijke ontwikkeling voor het Binnenveld komt al jaren niet vooruit. Nadat agrariërs en natuurorganisaties hun onvrede uitten over geplande woningbouw, moet daar op 15 april verandering in komen. Dan komen overheden, agrariërs en natuurorganisaties weer bij elkaar om een mogelijke samenwerking te bespreken. Alle bestaande plannen uitvoeren is onmogelijk; daar is een ruimte van 1500 extra voetbalvelden voor nodig.

door Cathérine Minczeles | Bureau Spotlight

Tussen de Hoge Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug ligt het groenblauwe hart van de Gelderse Vallei: het Binnenveld. De open weidevelden strekken zich uit over een gebied van bijna 4.000 hectare en zijn omringd door woonwijken van de gemeenten Ede, Veenendaal, Rhenen en Wageningen. In het midden bevinden zich verschillende natuurgebieden die op een mooie lentedag fietsers en wandelaars aantrekken. 

Het Valleikanaal De Grift doorkruist het landschap op de grens van de provincies Utrecht en Gelderland. Hier vind je de nat drassige Hooilanden en wemelt het van de weidevogels. Op een goede dag kun je hier de Gelderse variant van de big five spotten: kievit, grutto, tureluur, scholekster en wulp. Maar of het Binnenveld er zo uit blijft zien, is nog maar de vraag. 

1500 VOETBALVELDEN

Gemeenten en provincies hebben allerlei doelen voor dit gebied opgesteld, zoals stikstofreductie en natuurherstel, maar ook woningbouw, energieopwekking en mobiliteit. In totaal zijn er meer dan 55 projecten en programma’s die invloed hebben op de ontwikkeling van het Binnenveld. Om al deze plannen te realiseren is in ieder geval 1.000 hectare extra ruimte nodig, berekende adviesbureau P2. Dat zijn meer dan 1.500 voetbalvelden. 

Wat staat er op het spel voor de ‘groene long’ van de Gelderse Vallei?

De opgaven kunnen onmogelijk allemaal worden verwezenlijkt, omdat er simpelweg geen ruimte is of omdat deze bijvoorbeeld tegenstrijdig aan elkaar zijn. Zo houden de plannen voor woningbouw van gemeenten nauwelijks rekening met de extra ruimte die nodig is voor de landbouwtransitie, concludeert het rapport ‘Met beleid samen de toekomst in’ van projectteam Gebiedsproces Binnenveld. 

Daarbij moeten deze plannen ook nog eens aansluiten op de visie voor stikstofreductie van de provincies. Kortom: alle grote problemen van dit moment, van woningbouw tot landbouwtransitie en stikstofreductie, komen in dit relatief kleine gebied samen.

GEBIEDSGERICHTE AANPAK

Om de verschillende doelen voor stikstofreductie, landbouwtransitie, woningbouw en natuurbehoud met elkaar te verenigen, komen elf partijen maandag 15 april samen. De betrokken overheden, agrariërs en natuurorganisaties bespreken dan ‘of er voldoende basis is voor een doorstart’, zo laten gemeenten en provincies in een schriftelijke reactie weten. 

Het is niet de eerste keer dat de partijen met elkaar om tafel gaan. Voor het zogenoemde Gebiedsproces het Binnenveld komen ze in november 2021 voor het eerst samen. Maar de gesprekken worden afgelopen zomer opgeschort nadat de Gebiedscoöperatie, waarin agrariërs zich hebben verenigd, uit het overleg stapt. De randen van het Binnenveld zijn namelijk door Ede, Wageningen en Rhenen aangewezen als potentiële woningbouwlocatie. Daarmee onttrekken gemeenten zich aan de gemaakte afspraken, zo vinden de samenwerkende boeren. De plannen gaan ‘volledig ten koste van de landbouw en de natuur’, vinden zij. 

Ook verschillende natuur- en milieuorganisaties schrijven in een brief aan de gemeenteraden bezorgd te zijn ‘over oprukkende bebouwing’. Na deze gebeurtenissen was het nodig om te pauzeren, laten gemeenten weten, ‘omdat we allemaal nog huiswerk te doen hadden’.

HERKANSING

De partijen krijgen maandag een herkansing om de ruimtelijke ontwikkeling tot een succes te maken. Provincies en gemeenten werken aan de tegenstrijdigheden in (omgevings)visies en de startnotitie KennisAs en onderzoeken verschillende ruimtelijke opties: ‘brengen de kaders, concrete doelen en instrumenten in beeld om een doorstart mogelijk te maken’, zo laten zij in een reactie weten. Daarnaast geven agrariërs en natuurorganisaties aan ‘welke kansen zij zien’. 

Eerder praatte Universiteit Wageningen ook mee over het Binnenveld, maar zit deze keer niet aan tafel. Het kennis- en onderzoeksinstituut bezit enkele proeftuinen in het Binnenveld en de campus grenst aan het gebied, maar vindt het op dit moment niet nodig om actief aan de gesprekken deel te nemen, laat de woordvoerder weten.

Het spel der opgaven
De provincies Utrecht en Gelderland en de gemeenten Ede, Veenendaal, Rhenen en Wageningen als ook het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en het Waterschap Vallei en Veluwe zijn betrokken bij het gebiedsproces. Ook het Staatsbosbeheer, de verenigde agrarische ondernemers van Gebiedscoöperatie Het Binnenveld en de natuurorganisatie Stichting Mooi Binnenveld zijn aanwezig om hun visie voor het gebied te delen. De Gebiedscoöperatie stemt haar activiteiten onder andere af met LTO en ANV Het Binnenveld en andere agrarische partners. Mooi Binnenveld vertegenwoordigt allerlei milieu- en natuurorganisaties in het gebiedsproces, waaronder SME en Nieuwe Nu. Momenteel is het Binnenveld een thuis voor zo’n 7500 mensen en er staan ongeveer 130 boerderijen. Daar brengt de Verstedelijkingsstrategie van Regio Foodvalley verandering in, waar het Binnenveld onderdeel van is. Deze strategie vermeldt dat er 28.500 woningen in Foodvalley Zuid worden bijgebouwd. Dat is ruim 25 procent meer dan de huidige woningvoorraad. Omliggende gemeenten hebben de randen van het Binnenveld aangewezen als potentiële woningbouwlocatie. Het is nog onduidelijk om hoeveel woningen het precies gaat, maar voor Ede geldt een maximum van 1100 en voor Rhenen gaat het om ongeveer 2500 woningen. De plannen van Wageningen en Veenendaal zijn niet concreet. Daarnaast heeft Regio Foodvalley vanuit Regionale Energie Strategie (RES) de ambitie gesteld om 0,75 TWh energie duurzaam op te wekken in 2030, waarbij de voorkeur voor zonnepanelen op daken en restgronden is uitgesproken. Toch is er sinds enkele jaren een discussie over de komst van een zonneveld op landbouwgrond bij Nergena. Tegelijkertijd bestaat zo’n 113 hectare van het Binnenveld uit beschermd Natura 2000-gebied met blauwgraslanden en trilvenen. Om deze kwetsbare natuur en omliggende gebieden te beschermen ontwikkelen de provincies een Programma Landelijk Gebied (NPLG).  

‘Het heeft de voorkeur om zoveel mogelijk gezamenlijk op te trekken’, laten gemeenten weten. Toch blijft het een uitdaging om alle plannen met elkaar te stroomlijnen, denkt Erwin van der Krabben, hoogleraar gebiedsontwikkeling aan de Radboud Universiteit: ,,De ene opgave krijgt meer politieke aandacht en meer financiële middelen dan de ander.” Zo vindt het Rijk woningbouw belangrijk, maar dit doel concurreert met stikstofreductie, een opdracht vanuit Brussel, legt Van der Krabben uit. ,,Bovendien kan woningbouw gemeenten geld opleveren, terwijl stikstofreductie juist geld kost. Hierdoor kan het risico ontstaan dat belangen die hoger op het prioriteitenlijstje staan andere maatschappelijke doelen verdringen.” Samenwerking is noodzakelijk, volgens hem: ,,Anders gaan de partijen er niet uitkomen en kunnen die doelen niet worden bereikt.”

Voor inspirerende oplossingen kijkt Van der Krabben naar Noord-Brabant. Hier wordt creatief omgegaan met de beperkte ruimte door een grondruilfonds. Met zo’n fonds kunnen functies van stukken grond worden geruild waardoor het gebied wellicht efficiënter kan worden ingericht. Het idee is dat intensieve landbouw dan niet meer naast een kwetsbaar natuurgebied komt te liggen. Het is niet duidelijk of een dergelijk fonds geschikt is voor het Binnenveld. Welke oplossing wel passend is, zal nog moeten blijken.

De ruimtelijke ontwikkeling voor het Binnenveld lijkt op het eerste gezicht een puzzel die onmogelijk kan worden gelegd. De komende tijd volgt Bureau Spotlight de stukjes die worden gelegd om zo inzicht te krijgen in de verschillende projecten en soms tegenstrijdige plannen. Blijf op de hoogte met de Bureau Spotlight-nieuwsbrief!